Ανάμεσα στα χωριά Αρχαία Μεσσήνη (Μαυρομμάτι) και Βαλύρα Ιθώμης υψώνεται (σε υψόμετρο  55ομ.) η ιστορική ανδρική Ιερά Μονή της Παναγίας του Βουλκάνου. Το όνομά της “Βουλκάνος” και παλαιότερα “Βουρκάνο”, “Δορκάνο” και “Βουλκάνο” το οφείλει κατά πάσα πιθανότητα σε βυζαντινό άρχοντα ή κτήτορα στον οποίο ανήκε η περιοχή του όρους Ιθώμη.

Το μοναστήρι της «Κορυφής» ή «Καθολικό», το πρώτο μοναστήρι  της περιοχής χτίστηκε στον ίδιο τόπο όπου άλλοτε βρισκόταν ο υπαίθριος βωμός του Ιθωματά Δία. Άγριοι και κοφτοί βράχοι, βγαλμένοι λες από ηφαίστειο, μας δίνει το χρώμα τους μια υπέροχη και σπάνια θέα… Σ’ αυτόν τον ιερό τόπο των αρχαίων, χτίστηκε το μοναστήρι της Κορυφής, που είναι αφιερωμένο στην Παναγία και  τιμάται στο όνομα της Kοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).

Η παράδοση αναφέρει ότι η μονή της Κορυφής κτίστηκε στις αρχές του 8^ου αιώνα την περίοδο της Εικονομαχίας. Το χτίσανε μερικοί εικονολάτρες καλόγεροι από το γειτονικό βουνό της Εύας. Οι καλόγεροι είδαν, από τις σκήτες τους, μια θυελλώδη νύχτα, την εικόνα της Παναγίας, να κρέμεται στα κλαριά ενός πουρναριού φωτισμένη από ένα καντήλι. Όσο κι αν η θύελλα λυσσομανούσε, το καντήλι δεν έσβηνε. Συγκινημένοι από το θαύμα ανέβηκαν την άλλη μέρα στο βουνό κι αφού βρήκαν την εικόνα και το καντήλι, αποφάσισαν να χτίσουν, στο ίδιο μέρος, μοναστήρι.

Mια άλλη παράδοση, που ανάγει την κτίση της Mονής στα χρόνια του Aνδρονίκου Παλαιολόγου, αναφέρει ότι η ανέγερση της μονής στην τοποθεσία αυτή αποδίδεται στην αυτοκράτειρα Ανδρονίκου.

Το Καθολικό χτίστηκε με οικοδομικό υλικό που πάρθηκε από την αρχαία Μεσσήνη. Στα θεμέλιά του βλέπει κανείς κομμάτια από αρχαίες κολόνες δωρικού ρυθμού και ρωμαϊκές επιγραφές. Ο βυζαντινός ναός της παλαιάς μονής είναι τρίκλιτη θολωτή βασιλική, σήμερα δίκλιτη με πολλές μεταγενέστερες παρεμβάσεις. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες του Καθολικού που έχουν αγιογραφηθεί από τους Ναυπλιώτες αδερφούς Δημήτριο και Γεώργιο Μόσχου, το έτος 1608. Στη συμβολή της μεσημβρινής με τη δυτική πτέρυγα των κελιών του μοναστηριού υπάρχει το βυζαντινό «Φωτάναμα» που ήταν ειδικός χώρος με εστία φωτιάς και πεζούλια γύρω απ’ αυτή, στα οποία κάθονταν οι μοναχοί και ζεσταίνονταν κατά το χειμώνα. Στις 5 Mαρτίου 1625 οι πατέρες μοναχοί, ''μή υποφέροντες εις το καθολικόν'' της Mονής Bουλκάνου, προφανώς λόγω των δυσχεριών πρόσβασης, ύδρευσης και διαμονής στην κορφή του βουνού, αγόρασαν από τον ''μπαμπά του Mεμεταγά Eφέντη'' της Aνδρούσας, για δέκα χιλιάδες πεντακόσια γρόσια, μια μεγάλη επίπεδη τοποθεσία στη θέση ενός έρημου χωριού, με πηγή ύδατος, τη γνωστή ως σήμερα «Μάνα του νερού» κι έναν διώροφο πύργο, για να ιδρύσουν εκεί τη Nέα Mονή Bουλκάνου το σημερινό επιβλητικό μοναστηριακό συγκρότημα. Tο έρημο χωριό έφερε το Αλβανικό όνομα Tζέμη ή Tζούμη και βρισκόταν ανατολικά από τον Άγιο Bασίλειο

Ο ναός της νέας μονής κτίστηκε το 1701 και είναι βυζαντινού ρυθμού, σταυροειδής μετά τρούλου. Τιμάται στο Γενέσιο της Υπεραγίας Θεοτόκου, ενώ το Καθολικό της παλαιάς μονής τιμάται στην Κοίμηση της Υπεραγίας  Θεοτόκου, που αποτελεί και την κεντρική πανήγυρη και των δύο μοναστηριών.

Θησαυρός του μοναστηριού αποτελεί η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Βουλκανιώτησσας , που φέρει την επιγραφή “ Η Οδηγήτρα η  επονομαζόμενη τω όρει  Βουλκάνω”. Στο μοναστήρι ακόμη φυλάσσονται Ιερά Λείψανα πολλών αγίων της Εκκλησίας μας, μεταξύ αυτών του Αγίου Νεομάρτυρα Ιωάννου του Μονεμβασιώτου, του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου και του Καλαματιανού Αγίου Ηλία του Αρδούνη.

Το Δεκαπενταύγουστο γίνεται η μεταφορά της εικόνας της Παναγίας στο παλαιό μοναστήρι της Κορυφής. Επίσης, τη νύκτα της 19^ης προς 20^η  Σεπτεμβρίου, γίνεται παρουσία πλήθους κόσμου η κάθοδος της παναγίας Βουλκανιώτισσας στην πόλη της Μεσσήνης, σε ανάμνηση της θαυματουργικής επεμβάσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου, όταν φοβερή επιδημία πανούκλας είχε απλωθεί σε όλη σχεδόν τη Μεσσηνία και είχε σκορπίσει το θάνατο και τη δυστυχία  γύρω στα 1755.